Maja Mrozek
Śląsk za sprawą swojej niełatwej historii długo był nieobecny w literaturze, to on wprowadził go do świadomości literackiej Polaków. Do końca życia zaangażowany w interes społeczny i walkę o sprawiedliwość. Pochodził z biednej rodziny robotniczej i ten właśnie świat przedstawiał w swoich utworach.
Gustaw, a tak naprawdę Augustyn Morcinek urodził się 25 sierpnia 1891 roku w Karwinie na Śląsku Cieszyńskim (dawniej Austro-Węgry, dziś Czechy) jako czwarte dziecko Marianny i Józefa Morcinków. Gdy Gustaw miał niespełna roczek stracił ojca, także on i trójka rodzeństwa byli wychowywani jedynie przez matkę. W domu panowała bieda, Gustaw po ukończeniu szkoły ludowej chcąc pomóc mamie rozpoczął pracę w cegielni, lecz szybką ją porzucił i w wieku 16 lat zatrudnił się w kopalni, w końcu został maszynistą w karwińskim szybie „Głęboki”. Wówczas podjął działalność jako bibliotekarz w Stowarzyszeniu Katolickich Robotników „Praca”, co rozbudziło w nim pasję do literatury i teatru. Dzięki pomocy kolegów górników , którzy złożyli się na stypendium Morcinek niedługo potem zaczął naukę w Seminarium Nauczycielskim w Białej.
W roku 1914 został wcielony do armii austriackiej, po zakończeniu wojny zamieszkał w Skoczowie i został nauczycielem w szkole podstawowej. Zadebiutował artykułem Wspomnienie z przewrotu w listopadzie 1918 ukazanym w „Dzienniku Cieszyńskim”. W tym czasie publikował także teksty pedagogiczne i nowele w śląskich czasopismach.
Okres międzywojenny był dla pisarza okresem największych sukcesów literackich. Powstał wtedy zbiór opowiadań „Serce za tamą”, o których Zofia Kossak napisała: „Po raz pierwszy w literaturze polskiej pojawił się świat górniczy we własnej postaci, przedstawiony piórem pisarza, który w tym świecie żył i pracował, znał jego ciemne i jasne strony, jego grozę i triumfy, codzienny trud i typ człowieka przez warunki kopalniane wytworzony. Dotychczasowa (nieliczna) beletrystyka polska opisująca górnictwo […] zbladła przy Sercu jak dekoracja filmowa przy prawdziwym krajobrazie”. Oprócz tego Morcinek wydał takie dzieła jak: „Wyrąbany chodnik” ukazujący życie górników na początku XX wieku i ich drogę do polskości – to za jego sprawą temat Śląska wszedł do literatury polskiej, „Narodziny Serca”, „Ludzie są dobrzy”, „Gwiazdy w studni” oraz „Łysek z pokładu Idy” będący pewnego rodzaju hołdem złożonym koniom pracującym niegdyś w kopalniach.
W 1939 został aresztowany przez gestapo za przedwojenną działalność antyniemiecką, resztę okupacji spędził w obozach koncentracyjnych Sachenhausen i Dachau, miał możliwość zwolnienia z obozu pod warunkiem podpisania volklisty, ale stanowczo odmówił.
Po wojnie wyjechał kolejno do Francji, Włoch i Belgii, do Polski powrócił w 1946 i zamieszkał w Katowicach, współpracował już wtedy z Tygodnikiem Powszechnym, Dziennikiem Zachodnim czy Trybuną Robotniczą, pisywał więcej powieści dla dzieci oraz baśni, sprzyjała mu ówczesna władza. W latach 1952-56 został posłem sejmu pierwszej kadencji, jego kandydatura była wynikiem odgórnych nacisków. Po śmierci Stalina Morcinek złożył wniosek o przemianowaniu Katowic na Stalinogród, choć sprawa zmiany nazwy była już przesądzona, bowiem sesja, podczas której Gustaw odczytał apel odbyła się prawie dwa miesiące po podpisaniu decyzji 62-letni wówczas pisarz spotkał się z bardzo nieprzychylną reakcją katowiczan, utracił też autorytet w oczach wielu ludzi. Resztę życia spędził jako kierownik literacki Śląskiego Teatru Lalki i Aktora. Zmarł na białaczkę 20 grudnia 1963 roku w Krakowie.
Obecnie wiele szkół w Polsce ma za swojego patrona Gustawa Morcinka, jego imię noszą między innymi szkoły w Mikołowie, Tychach, Rudzie Śląskiej, Katowicach, Żorach, Opolu, Skoczowie, Gdańsku i Słupsku.
