źródła – Józef Lompa: Krótkie wyobrażenie histori Szląska (1821)
Przedmowa.
Te małe dziełko podaię nauczycielom szkół Elementarnych oyczyzny, zwtym zaufaniu, że go używać mogą. Będąc przeświadczony, iż tę małą pracą moim współrodakom pożytecznym się stać mogę; zebrałem zniemieckich dzieiów (te krótkie wyobrażenie historyj szląska naszego, i odważyłem się, one na oyczysty ięzyk przełożyć, gdyż mi wiadomo iż u nas o tey materyi w polskiey mowie ieszcze żaden dla szkół naszych nie pisał. Wydaiąc to na widok publiczny, spodziewam się, ż praca moia, od przyiacieli edukacyi mile przyięta będzie, co mi dostatccznę nagrodą i zachęceniem wielkim do dalszego postępowania w pilnowaniu przysługiwaniu się, szkołom naszym bydź ma. Ja iako Szlązak piszałem dla Szlęzaków. Jezli się też niegdzie nie prawie Polskie wyrazy znayduję, to mi znawczy polskiego ięzyka wybaczą, gdyżem ich koniecznie, potrzebowej. niechcąc nowych polskich słów robić lub niezwyczaynych używać, a nadto pewiem iestem ze tu wszystkie cudze wyrazy rozumiane będą.
I. Rozdział.
Imiono Szląska. Naystarsi mieszkańcy. Szląsko wnaystarszych pismach Zlezia nazywane bywa, które słowo od Quadów, jednego ludu zpierwszych obywatelt Szląska pochodzi. Quad wyraża w starey niemieckiey mowie zle: a Polacy nazywaią ieszcze po dziś dzień pornieszkańców Szląska. Zlęzakami lub Szlązakami.
Pierwsi Szląska pomieszkańey zdaią się bydz, podług twierdzenia Tacitusa, łacińskiego dzieiopisarza, Quadzi i Ligiorzy w dolnym, a Goci, Marsygni i insze rzeszy, w górnym Szląsku. Te pospólstwa należały do tych samych drobnych rzeszy, które Niemcze osadzały. Ci pierwsi obywatele nie mieli ustawicznych pomieszkań, iako to u wszystkich narodów tych iest, które się rolnictwem nie trudzą, tylko polowaniem i paszeniem bydła bawią, więc też byli od inszych im podobnych hordów rozproszeni.
II. Rozdział.
Słowianie. Wiara chrześciańska. W szostym wieku po narodzeniu Chrystusa Pana przybyło do Europy wiele słowiańskich narodów, od morza czarnego, które potym Czechy, Niemce Szląsko, Polskę, Morawę i insze kraie zaięły. Szląsko należało wtedy do Polskiey, więc też prowińeyą tego kraiu zostało.
Polscy słowianie byli wtedy ieszcze poganami. Religia chrześciańska zaprowadzona była nayprzod do Polskiey przez Morawiany na początku 10.wieku ale ona była obrządku greckiego, bo takową miały Morawiany, przyniesianą do nich przez Świętych Cyrilla i Metodyusa. Dopiero gdy Mieczysław I. przez swe za ślubienie z Dombrewską Xięzną Czeską sarn przyjął wiarę chrześciańską i narod do niey pociągnął obrządek rzymsko-łaciński zastąpił mieysce greckiego a tak też przez to Xiązę była wiara chrześćiańska do Szląska wprowadzóna. Mieczysłav założył w roku 965 w Szląsku pierwsze biskupstwo w wsi Szmogorzowie (w powiacie Namysłowskim) wkilka lat 1041 ale, było przenisione do miasteczka Byczyny, (w powiacie Kluzborskim) iak insi twierdzą, do Ryczyny (Rutzen), a w roku 1052 do Wrocławia. To biskupstwo podlegało z początku Arcybiskupowi w Gnieznie iako metropolitanowi; lecz przez poznieysze odłączenie Szląska od Polskiey, ustało powoli te zwięzanie, a przyszło pod Papieża i otrzymało samowładność.
